Deniz-kum-güneş üçlüsünün COVID dönemi yüzünden tavan yapamadığı bir yaz oluyor çoğumuz için. Normal şartlar altında güneşlenmeyi sever misiniz ya da ondan köşe bucak kaçar mısınız bilmiyorum ama her şeyde olduğu gibi güneş ışınları ile de aramızda azı karar fazlası zarar ilişkimiz var aslında.
D-vitamini & UV
Güneş ışınları ve D-vitamini ilişkisi hakkında mutlaka bilginiz vardır. Kalsiyum, fosfor metabolizmasını düzenlemek için D vitaminine ihtiyaç duyarız ki bu metabolik olaylar direk iskelet sistemimiz üzerinde etkilidir [1]. D vitamininin doğal formu olan D2 ve D3’ü besinlerden (tereyağı, yumurta sarısı, süt&süt ürünleri ve balık&balık yağı) alabileceğimiz gibi [2] büyük çoğunluğunu aslında derimizde, güneş ışınları sayesinde üretiriz. Burada bulunan 7-dehidrokolesterol’ün UVB ışınları ile uyarılması ardından D3 formuna dönüşen; karaciğer ve böbreklerde devam eden hidroksilasyon reaksiyonları ile aktif formuna kavuşan D-vitamini; hücre büyümesinden bağışıklık sisteminin güçlenmesine, kemik ve diş sağlığından sinir sistemi düzenlenmesine, hatta bazı kanser türlerine (meme, kemik, kolon, deri vb.) karşı koruyucu görev üstlenir [3].
Vücudumuz için son derece önemli olan bu vitaminin alımı açısından ne kadar güneş ışınlarına muhtaç olsakta korunmadan, yanlış zamanda ve fazla miktarda maruz kaldığımız güneşin; yanık, kırışıklık, kuruluk, cilt lekeleri ile erken cilt yaşlanmasına, cilt kanserine hatta gözde katarakta sebep olacak kadar zararlı etkileri vardır.
Güneş ışınlarına yüzdesel olarak baktığımızda sadece %7’lik bir kısmının UV ışını olması sizleri yanıltmasın. Çünkü en yüksek enerjili UVC ozon tabakası tarafından emilirken yeryüzüne ulaşan UVB en hızlı hasarı gerçekleştirir (melanoma, güneş yanıkları, katarakt) ve nispeten daha düşük enerjili UVA cildin daha derinlerine inerek uzun süreli hasara sebep olur (cilt yaşlanması ve kırışıklıklar gibi). UVA’ya uzun süre maruz kalmak ise UVB’nin karsinojenik (hücrelerde gen hasarlarına neden olup kanserleşmeyi tetikleyecek) etkinliğini arttırmaktadır [4]. Yani yıllar içinde birikim yaparak ilerleyen bir etkidir bu ve kanser oluşumuna yol açar. Özellikle bebekleri ve çocukları ileride oluşabilecek hastalıklara karşı güneş ışınlarından korumak gerekir.
UV-İndeksi
Günümüzde çevre bilinci yüksek ülkelerin ve iklim aktivistlerinin de dikkat çektiği ozon tabakası incelmesi nedeniyle yeryüzüne ulaşan UV ışın miktarı artmaktadır. Özellikle bu sene haberlerde bile duyduğumuz UV İndeks‘i yüksekliği-yani güneş ışınlarının cilde ve gözlere vereceği hasarın büyüklüğü- konusunda uyarıların artması endişe vericidir. UV indeksi ise Meteoroloji Genel Müdürlüğü tarafından şu şekilde açıklanmıştır;
“Gün içerisinde, güneş tam tepede iken yer yüzeyine ulaşması beklenen ve insan sağlığına zararlı olabilecek UV radyasyon miktarının, 0’dan 15’e kadar uzanan bir ölçek üzerinde sınıflandırılmasına ‘UV İndeksi‘ denir.”
UV indeksine https://www.weatheronline.co.uk/ gibi hava durumu tahmin sitelerinden bakabiliyoruz. Mesela ben bu yazıyı yazarken Türkiye geneli için UV indeksi 8-9 arasında yani “çok yüksek” skalasında bulunmaktadır. Bu değerler de yine Meteoroloji Genel Müdürlüğü sitesinde verilen tabloda “Oldukça yüksek ultraviyole radyasyonu temsil eder. Ultraviyole radyasyona maruz kalarak, olası muhtemel zararlar için risk faktörü bu değerlerde fazladır. 10 dakikadan daha az bir süre güneşte kalınabilir. Şapka ve güneş gözlüğü gibi temel korunma araçlarının yanı sıra, dışarı çıkma zorunluluğu olan insanlar mutlaka gölgelerden yararlanmalı ve pantolon ile beraber uzun kollu giyecekler tercih edilmelidir. İndeksin bu değerlerinde her türlü açık hava sporlarından uzak durulmalıdır.“ şeklinde yer almaktadır [5].
Peki Ne Yapabiliriz?
Biz insanoğlunun umursamadığı ozon tabakası bizi eskisi gibi korumaktan vazgeçmişken(!) biz neler yapabiliriz?
- Uzun vadede aslında çevre bilincimizi geliştirmemiz ve gelecek nesli böyle yetiştirmemiz gerektiği konusunda hem fikir olduğumuzu düşünüyorum (düşünmek istiyorum).
- Kısa vadede ise yapılabilecek en kolay şey ise uygun giysiler kullanarak UV’den korunmayı sağlamaktır (uzun kollu, koyu renk, geniş kıyafetler, geniş siperlikli şapkalar vb.)
- Güneş ışınlarının dik açı ile yeryüzüne ulaştığı 11:00-16:00 saatleri arasında daha dikkatli olmak mümkünse güneşten kaçınmak çok önemlidir. Ayrıca gölgede otururken de çevreden yansıyan ışınlara maruz kaldığımızı unutmamalıyız.
- Doğru ve yeterli miktarda uygun güneş koruyucu kremin kullamak ise bu bağlamda en önemli noktalardan biridir.
Güneş Koruyucu Kremler- SPF 15-30-50
SPF– Sun Protection Factor- yani güneş koruma faktörü zannedilenin aksine kremin etki gücünü değil ne kadar süre ciltte etkisini yitirmeden kaldığını bizlere gösteren bir anlatımdır. Ayrıca SPF; UVA ışınlarına karşı değil UVB ışınlarına karşı ne kadar koruduğunu gösterir (SPF 15 UVB’yi %93, SPF 30 UVB’yi %97, SPF 50 UVB’yi %98 oranında etkisiz hale getirir yani doğru oranda bir artış göstermemektedir). Bu nedenle yüksek etkili UVA/UVB filtre sistemi kullanan kremler tercih edilmeli ve kullanılan faktöre göre sık sık (en azından 2 saatte bir) yenilenmelidir [6].
…Önlemlerimizi alıp, kendimizi ve sevdiklerimizi koruyarak, güneşin tadını çıkarmaya devam edeceğimiz güzel günlerimiz olsun…
REFERANSLAR
[1] Michael F Holick & Tai C Chen. (2008), Vitamin D deficiency: a worldwide problem with health consequences, Am J Clin Nutr 87 (suppl):1080S– 6S.
Link: (https://www.nejm.org/doi/10.1056/NEJMra070553?url_ver=Z39.88-2003&rfr_id=ori%3Arid%3Acrossref.org&rfr_dat=cr_pub++0pubmed)
[2] Acıbademhayat (2020, Haziran 23), D vitamini eksikliğiniz varsa, Alındığı tarih Ağustos, 9, 2020, https://www.acibademhayat.com/d-vitamini-eksikliginiz-varsa
[3] Nair, R., & Maseeh, A. (2012). Vitamin D: The "sunshine" vitamin. Journal of pharmacology & pharmacotherapeutics, 3(2), 118–126. https://doi.org/10.4103/0976-500X.95506
Link: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3356951/
[4] Mutlu, B., Toros, H. ve Şen, O., 2003. Ultraviole radyasyonun insan sağlığı üzerine etkileri, III. Atmosfer Bilimleri Sempozyumu, 19-21 Mart, İTÜ, İstanbul. ISBN.975-561-236-X.
Link:https://web.itu.edu.tr/~toros/yayinlar/ultraviole_radyasyonun_insan_sagligi_uzerine_etkileri.pdf
[5] T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı Meteoroloji Genel Müdürlüğü, Ultraviole İndeks, Alındığı tarih Ağustos, 9, 2020, https://www.mgm.gov.tr/site/yardim1.aspx?=UvIndeks
[6] Dermoeczanem (2018, Temmuz 10), Güneş Kremlerinde SPF Ne Demek, Alındığı tarih Ağustos, 9, 2020, https://www.dermoeczanem.com/gunes-kremlerinde-spf-ne-demek
Little Hope 4 Us 